Prof. dr. Joep Dohmen (HVO) constateert dat in ons land morele grenzen steeds verder overschreden worden. Bovendien verzaken mensen op belangrijke posten hun verant­woordelijkheid en verloochenen ze hun integriteit. Dohmen ziet een belangrijke rol voor de communicatieprofessional om vorm te geven aan een nieuwe moraliteit van organisaties.

Dohmen is hoogleraar en ethicus en hield vrijdagmiddag in Utrecht tijdens een bijeenkomst met communicatieprofessionals van de Utrechtse Communicatiekring in de voormalige gevangenis Wolvenplein een boeiend betoog over de stand van de moraal. Hij wierp ook enkele vragen op. “Hoe komt het eigenlijk dat we onze deugdzaamheid zijn kwijtgeraakt? Wat zijn nu precies deugden en wanneer wordt iets een ondeugd? Hoe verhouden zich waarden en deugden tot elkaar? En hoe kan moraal vandaag breed worden gecommuniceerd?

Deugdzaamheid kwijt
“In ons land worden - net als in het gehele vrije westen - morele grenzen steeds verder overschreden”, licht hij toe: “Dat je fiets of auto gestolen wordt, of dat er thuis wordt ingebroken, is al lang geen nieuws meer. Maar dat mensen die een kritische opmerking maken in elkaar worden geslagen, of dat een grensrechter wordt doodgetrapt, is wel nieuw. Mensen op belangrijke posten verzaken hun verant­woordelijkheid en verloochenen hun integriteit. Politici en andere hooggeplaats­ten zijn daardoor voor een deel het vertrouwen van de burgers kwijtgeraakt. Blijkbaar leven we in een samenleving die haar deugdzaamheid is kwijtgeraakt: de ondeugd hoort er voortaan bij.”

Teloorgang tradities
Dohmen benoemt ook de oorzaken: “Natuurlijk heeft de teloorgang van tradities ermee te maken. Wij staan sterk onder de liberale moraal van negatieve vrijheid: vrij van invloed van anderen. De moraal van zelfbeschikking of niet-inmen­ging domineert. Deze moraal levert een vrijbrief op voor iedereen om te doen waar hij zin in heeft. Wie zal jou zeggen wanneer je moet ophouden met drinken? Na het derde, vierde, vijfde glas? Iedereen beslist er zelf over of hij wel of niet dronken wil worden. Elke samenleving heeft een cultuur van deugdzaamheid nodig, en wij zijn die minstens voor een deel kwijtgeraakt.”

Vrijmoedig spreken
“Intussen zien we voorzichtig een tegenbeweging op gang komen”, vulde Dohmen aan: “We horen dat een bioloog (Frans de Waal) voor de deugd van empathie pleit. Dat een socioloog (Richard Sennett) zich sterk maakt voor de deugden erkenning en respect. En dat een vooraanstaand filosofe (Martha Nussbaum) voor mededogen pleit. Maar een houding van empathie, respect en mededogen zul je moeten leren en de deugden­moraal geeft belangrijke aanwijzingen hoe je zo’n houding moet bereiken. Bovendien is dat niet genoeg, want deugden hangen nauw samen met wat wij werkelijk van waarde achten. Authenticiteit is de bottom-line van onze moraal. Daaraan verbonden zijn deugden als prudentie , empathie, moed, respect en waarachtigheid. Voor communicatie betekent dit: vrijmoedig spreken. Bijvoorbeeld in organisaties is dit ontzettend belangrijk!” Aan de verspreiding van zo’n brede morele vorming kunnen ook communicatieprofessionals een belangrijke bijdrage leveren. Bijvoorbeeld door de discussie op gang te brengen over een cultureel en breed gedragen narratief over een gemeenschappelijke moraal, en concrete initiatieven daarover te ondersteunen en te verhelderen. Daarmee doet Dohmen een appél op de communicatie­professional om bij te dragen aan de zoektocht naar een gedeeld moreel kader voor onze samenleving.

Prof. dr. Joep Dohmen is Emeritus hoogleraar Ethiek en huidig Lector Bildung aan het Centrum voor Humanistische Vorming. Hij hield zijn betoog tijdens UCK Nazomeren 2015. Deze bijeenkomst stond in het teken van (on)deugden in communicatie.