Door: Monique Bakker-Haverkamp, communicatieadviseur bij Gemeente Utrecht

Die levendigheid is juist typerend voor TivoliVredenburg. Je vindt er alle muziekgenres onder één dak met ook nog ruimte voor debat. Dat moet ook buiten voelbaar worden. Zo luidde ook het advies van de commissie Gehrels. In 2016 adviseerde de commissie in haar rapport ‘Ruimte voor TivoliVredenburg’ om de binnenwereld van het muziekgebouw en de buitenwereld met elkaar te verbinden en het gebouw op de begane grond meer open te maken. Het college van B&W nam het advies over. Ook de gemeenteraad wilde levendiger straten en minder fietsenoverlast.

Wat volgde was een nauwe samenwerking tussen de gemeente, TivoliVredenburg, Klépierre (eigenaar van Hoog Catharijne) en de Bewonersvereniging Hollandse en Vlaamse Toren. Samen maakten zij een voorstel om het gebied dat het muziekgebouw verbindt met Hoog Catharijne, de binnenstad, het Vredenburgplein, Utrecht CS, Smakkelaarsveld en Wijk C aantrekkelijker te maken. Een plan met meer groen, betere openbare verlichting, plekken om te zitten en een open en toegankelijke gevel van TivoliVredenburg. En natuurlijk, kunst!

Stoer en warm
Kunst was één van de aanpassingen om de omgeving aantrekkelijker te maken. Dat kunst echt betekenis en kwaliteit toevoegt aan de openbare ruimte, zien we aan de muurschildering van vormgever Hansje van Halem. Deze siert sinds half juli de gevel van TivoliVredenburg. Van Halem is sinds 2017 hoofdontwerper van Lowlands en won in 2018 een Dutch Design Award. Zij liet zich voor deze kunstopdracht inspireren door het diagonale lijnenspel en de kleuren van de grote zaal van TivoliVredenburg. Het kunstwerk geeft als het ware een uitnodigend doorkijkje naar binnen. Haar werk geeft de blinde, grauwe muur een stoere en warme uitstraling. De schilders van het kunstenaarscollectief De Strakke Hand zorgden voor de uitvoering van het ontwerp. Zij hebben in Utrecht meerdere indrukwekkende kunstwerken aangebracht op grote muren.

Participatie en kunst
Utrecht wil samen de stad maken. Samen met bewoners, ondernemers, maatschappelijke en culturele organisaties en andere betrokkenen is de gemeente verantwoordelijk voor deze stad en voor het welzijn van iedereen. Ook bij kunst in de openbare ruimte wil Utrecht ‘de kracht van iedereen’ optimaal benutten. Maar hoe doe je dat? Over smaak valt niet te twisten. Wat de één mooi en passend vindt, vindt een ander helemaal niet mooi of zonde van het geld. Kunst geeft echter kleur aan de stad. Kunst in de openbare ruimte maakt de stad aantrekkelijk voor bewoners en bezoekers. Daarom is de gemeente actief in het verlenen van kunstopdrachten. Kunstenaars die in opdracht van de gemeente aan de slag gaan, moeten voor hun werk ruimte krijgen en zich artistieke vrij voelen. Maar hoe geef je die ruimte en zorg je tegelijkertijd dat bewoners iets in te brengen hebben? Bij de gezamenlijke gebiedsaanpak organiseerde de gemeente in 2019 meerdere sessies met TivoliVredenburg, Klépierre en omwonenden. Samen maakten ze een voorstel die de basis vormt voor de uitwerking van alle plannen. Bij de uitwerking van de plannen voor het kunstwerk was de communicatie met de omwonenden zo concreet mogelijk.

Tegelijkertijd bewaakte de gemeente de ruimte die de kunstenaar nodig heeft voor het creatieve proces; van idee en concept naar de praktische uitvoering. Via huis-aan-huis wijkberichten werden direct-omwonenden op de hoogte gehouden. Er was voor hen een online informatieavond waar Van Halem vertelde over haar werk en haar ideeën. Ze beantwoordde de vragen van bewoners. Deze zagen dat hun wensen en ideeën vertaald werden naar kunst in de openbare ruimte. Er was vertrouwen, ook al wisten omwonenden niet exact hoe de kunst eruit zou komen te zien. Tijdens de werkzaamheden hingen we bouwdoeken op met een detail van het kunstwerk, als teaser. De reacties tijdens het schilderen en op het eindresultaat zijn heel positief. Deze straat is een nu echte ART-street; een cultureel en creatief visitekaartje.

Kunst liep vooruit
Bij deze gezamenlijke gebiedsaanpak hebben de communicatiecollega’s van de gemeente, TivoliVredenburg en Klépierre nauwe contacten. Communicatie is integraal onderdeel van het project. Samen werken ze aan een stad die aantrekkelijk is voor iedereen. Zo werkt TivoliVredenburg aan het plan voor een nieuwe publieksingang aan de zijkant van het gebouw. En er wordt gewerkt aan ideeën voor een wisselende programmering van kunstprojecties in de etalages van de Hollandse en Vlaamse Toren. In goed overleg werd het moment dat De Strakke Hand aan de slag ging ook het startmoment voor communicatie met de hele stad. Alle partijen deelden het verhaal over de kunst en schetsten het brede plaatje. Maar daarvan konden ze nog niets laten zien. Best spannend, want het liefst gingen ze voor één communicatiemoment, maar de aanpassingen aan de openbare verlichting en de herinrichting met meer groen en de zitplekken worden pas in 2022 uitgevoerd. Dat geeft dan weer nieuwe kansen voor communicatie over de uitvoering van deze gezamenlijke gebiedsaanpak.

Kunst bij elke gebiedsontwikkeling
In Utrecht is bij elke gebiedsontwikkeling of bij nieuwbouw of verbouwingen van openbare gebouwen kunst onderdeel van de plannen. Dat gebeurt al sinds midden vorige eeuw, met als resultaat een omvangrijke kunstcollectie die bijdraagt aan de kwaliteit van de openbare ruimte. Specifiek voor het gebied of een gebouw wordt kunst gemaakt dat past bij de omgeving en de gebruikers ervan. Deze collectie en de verhalen erachter staan op www.kunstinopenbareruimte-utrecht.nl.

Foto: Raymond Dekker (Muurschildering Hansje van Halem bij TivoliVredenburg)